رفتاردرمانی می‌تواند در راه پیشگیری از حالت‌های اختلال کنترل تکانه‌ای موثر باشد. از طریق رفتاردرمانی، فرد می‌تواند بیاموزد تا چگونه از تقویت‌کننده‌های مثبت و منفی استفاده نماید تا چرخه زمین‌گیر کننده اختلال کنترل تکانه را متوقف سازد.
تکانه
یک فرد نرمال شروع به مشروب خوردن می‌کند تا اندازه‌ای که یک رابطه، یک شغل یا یک زندگی را نابود می‌کند. سؤال اینجاست که این مسئله چگونه و چرا اتفاق می‌افتد؟
غالباً جامعه پزشکی در حال کشف این نکته است که افراد دارای مشکلات مصرف مواد مخدر احتمالاً از یک چنین مشکلی اما متفاوت تحت عنوان اختلال کنترل تکانه (ICD) رنج می‌برند. اگرچه کلیه افرادی که دارای مشکلات مربوط به مصرف الکل یا سایر مشکلات اعتیاد هستند، از این مشکل رنج نمی‌برند، مهم است بدانیم چگونه این دو مشکل مرتبط هستند.
یک فردی که دارای اختلال کنترل تکانه است، مایل است تا به خود و دیگران آسیب برساند.این فرد که تسلیم امیال خود شده است، در رابطه با عاقبت کار خود فکر نمی‌کند یا اگر هم‌فکر کند، بسیار کم است.آن‌ها دارای مشکل کنترل امیالشان هستند درحالی‌که دیگران قادر به کنترل آن‌ها می‌باشند.
رفتارهای فردی که از اختلال کنترل تکانه رنج می‌برد، می‌تواند منجر به بار آوردن عواقب ناگوار در کلیه حوزه‌های زندگی شود. روابط، مشاغل و اقتصاد متأثر می‌شوند و این مشکل می‌تواند چنانچه سبب قانون‌شکنی شود، عواقب حقوقی نیز به بار آورد.
اختلال کنترل تکانه معمولاً از طریق مشکلاتی همانند اعتیاد به قمار، جنون ایجاد حریق، اعتیاد به رابطه جنسی و خرید اجباری خود را نشان می‌دهد. علاوه بر این، سو مصرف مواد یک مشکل معمول در میان کسانیکه دچار تکانش هستند، بشمار می‌آید.
علائم و رفتارهای اختلال کنترل تکانه
هرکسی که از اعتیاد به الکل رنج می‌برد، دارای اختلال کنترل تکانه‌ای نیست، اما رابطه متقابلشان قوی است و دانستن علائم و رفتارهایی که در فرد دچار این مشکل بروز می‌نمایند، می‌تواند بسیار مفید باشد.
الگوی خاصی در مورد رفتار اختلال کنترل تکانه وجود دارد که دارای ۵ مرحله هست. درحالی‌که مراحل ۴-۱ تقریباً همواره در رفتار اختلال کنترل تکانه به چشم می‌خورند، احتمال وقوع مرحله ۵ هم وجود دارد و هم ندارد.
۵مرحله رفتار اختلال کنترل تکانه عبارت‌اند از:
- یک تکانش در فرد شکل می‌گیرد که به صورت بالقوه مضر یا خطرناک است.
- تنش که میزان تب فرد را بالا می‌برد.
- فرد دارای اختلال کنترل تکانه‌ای بر اساس تکانه عمل می‌نماید و درنتیجه احساس لذت، خشنودی و رضایت می‌نماید.
- فرد از میل تکانه‌ای، آرامش را تجربه می‌کند.
- احساسات شدید گناه و ندامت احتمالاً در فرد شکل می‌گیرند.
فرد دارای اختلال کنترل تکانه که به خرید کردن اعتیاد دارد ممکن است ۵ مرحله را در این راه تجربه نماید.در وهله نخست، آن‌ها میل شدیدی به خرید کردن پیدا می‌کنند علیرغم این حقیقت که پول کافی ندارند و مهلت پرداخت کرایه‌خانه فرا رسیده است.این تنش در آن‌ها افزایش پیدا می‌کند تا سرانجام آن‌ها تمام پول خود را خرج می‌کنند.
پس‌ازآنکه آن‌ها به‌طور غیرقابل‌کنترلی چندین جنسی را که گمان می‌کردند نیاز دارند، خریداری کردند، خوشحال می‌شوند و احساس رضایت می‌کنند.
اگرچه در حال برگشت به منزل، متوجه می‌شوند که دیگر پولی جهت پرداخت کرایه‌خانه این ماه را ندارند و احساس شدید ندامت و گناه می‌کنند. درحالی‌که عواقب مربوطه می‌توانند متفاوت باشند، چنانچه فردی دچار اختلال کنترل تکانه باشد، تقریباً همواره در چهار مرحله اول می‌چرخد و احتمالاً مرحله پنجم.
چنانچه فردی از این اختلال رنج می‌برد و سابقه سو مصرف الکل دارد، در صورت مصرف مجدد الکل، همین چرخه را طی می‌کند. فرد ممکن است بدون مصرف الکل ماه‌ها ادامه دهد و ناگهان تکانه مصرف الکل بروز می‌نماید. میل فرد پایین می‌آید اما تنش افزایش می‌یابد تا زمانی که وی به چیز دیگری غیر از الکل نمی‌تواند فکر کند.
سرانجام، فرد با مقدار کم شروع به مصرف می‌نماید و به مصرف بی‌رویه می‌انجامد. او احساس خوبی پیدا می‌کند و تنش از بین می‌رود. صبح روز بعد بیدار می‌شود و تعجب می‌کند که چه پیش‌آمده است و احساس بدی پیدا می‌کند.
چه عاملی باعث بروز اختلالات کنترل تکانه می شود؟
دانشمندان دقیقا نمی دانند چه چیزی باعث بروز این اختلالات می شود. اما عوامل زیادی در بروز این اختلالات نقش دارند، از جمله فاکتورهای فیزیکی یا بیولوژیکی، روانی یا عاطفی و فرهنگی یا اجتماعی. دانشمندان گمان می کنند که ساختارهای خاص مغز – مانند سیستم لیمبیک، وابسته به ساختارهای احساسات و عاطفه و لوب فرانتال، بخشی از قشر مغز که مربوط به توابع برنامه ریزی و کنترل تکانه می شود – بر روی اختلال کنترل تکانه تاثیر می گذارند.
هورمون های مربوط به پرخاشگری و خشونت، مانند تستوسترون، نیز می توانند نقش مهمی در بروز این اختلال داشته باشند؛ به عنوان مثال محققان دریافته اند که زنان بیشتر به اختلالات دارای تهاجم کمتر، مانند کندن مو و جنون سرقت، مبتلا می شوند، در حالیکه مردان بیشتر مستعد ابتلا به جنون ایجاد حریق و اختلال انفجاری متناوب هستند.
به علاوه تحقیقات نوعی ارتباط بین اختلالات تشنجی خاص و رفتارهای تکانشی خشونت آمیز را نشان داده اند. این بررسی ها همچنین نشان داده اند که افرادی که در خانواده خود سابقه اختلال کنترل تکانه را دارند، بیشتر در معرض ابتلا به آن هستند.
درمان و پیشگیری
چنانچه فردی که موردعلاقه شماست از سو مصرف الکل ناشی از اختلال کنترل تکانه رنج می‌برد، امیدواری به درمان وی وجود دارد زیرا مؤثرترین درمان رفتاردرمانی است و اولین و مهم‌ترین مرحله شناسایی مشکل است و تعهد به کار کردن در راستای غلبه بر آن است.
هم درمان روانی فردی و هم‌گروه‌های اعتیاد مانند الکلی‌های گمنام قادرند جهت پرداختن به زمینه‌های خاص نگرانی و همکاری در راستای تغییر و کنترل رفتارهای فرد موردنظر مثمر ثمر باشند.
وی همچنین می‌تواند از داروهای ضد افسردگی که به تنظیم عدم تعادل شیمیایی کمک می‌کنند و تکانه‌ها را کنترل می‌نمایند، استفاده نماید.
در پایان، رفتاردرمانی می‌تواند در راه پیشگیری از حالت‌های اختلال کنترل تکانه‌ای بسیار مثمر ثمر باشد، به ویژه آن‌هایی که از طریق مصرف بی‌رویه به وجود می‌آیند. از طریق رفتاردرمانی، فرد می‌تواند بیاموزد تا چگونه از تقویت‌کننده‌های مثبت و منفی استفاده نماید تا کمک شود تا چرخه زمین‌گیر کننده اختلال کنترل تکانه را متوقف سازد.
مدیتیشن، یوگا و سایر تکنیکهای معنوی نیز قادرند به فرد کمک نمایند تا استراتژی‌های بهداشتی برطرف سازی تکانه‌ها را جهت احیای مجدد بیاموزد.
